Lösemi, beyaz kan hücrelerinin yani akyuvarların (tıptaki adı ile lökositlerin) kanserine verilen addır. Lösemili çocukta kemik iliğinde çok sayıda lökosit üretilir ve kan dolaşımına verilir. Ama bu lökositler enfeksiyonlara karşı savaşma işlevlerini yerine getiremezler.
Başlangıçta lökosit işlev bozukluğu ve buna bağlı olarak enfeksiyonlarla baş etme yeteneği azalmışken lösemi ilerledikçe anormal lökositler diğer kan hücrelerinin de işlevlerini bozar. Bu diğer hücreler alyuvarlar ve trombositlerdir (pıhtılaşma hücreleri). Alyuvar işlev ve sayısında azalma kansızlığa neden olurken trombositlerdeki bozukluk da kanamalarla sonuçlanır.
Başlangıçta lösemi, kemik iliği ve kan damarlarında fazla sayıda hücre ile seyrederken zamanla bu hücreler karaciğer, dalak, lenf bezleri, beyin ve testis gibi organlarda da birikerek bu organların da görev yapmalarına engel olurlar.
Lösemi Tipleri
Lösemiler seyir hızlarına göre iki sınıfta incelenirler:
- Akut Lösemiler: Hızlı seyirli lösemiler olup çocukluk çağı lösemilerinin %98’i bu gruptadır.
- Kronik Lösemiler: Yavaş ilerleyen lösemi çeşitleridir. Çocukluk çağında son derece nadirdir.
Ayrıca çocukluk çağı akut lösemileri lenfosit adlı akyuvar çeşidi ile ilgili olup olmadıklarına göre de akut lenfoblastik lösemi (ALL) veya akut nonlenfoblastik lösemi (ANLL) olarak da ikiye ayrılır (ANLL’ye akut miyeloblastik lösemi de denir: AML).
Lösemiler çocukluk çağı kanserlerinin ¼’ünü oluştururlar. Akut lösemilerin %60’ı ALL, %40’ı AML’dir. Yavaş seyirli olan KML ise çocukluk çağında son derece seyrektir.
Çocukluk Çağında Lösemi Riski
ALL genelde 2-8 yaş arası çocuklarda görülür (En sık görülme yaşı 4’tür). Beyazlarda zencilerden, erkeklerde kızlardan daha sık görülür. AML ise hayatın ilk aylarında görülebilirken ergenliğe doğru AML sıklığı ve riski giderek azalır.
Tek yumurta ikizlerinde ise ikizlerden birinde ALL veya AML ortaya çıkarsa diğerinde 6 yaştan önce lösemi görülme olasılığı %20 – 25’tir. Çift yumurta ikizlerinde ise bu olasılık daha az olmakla beraber toplumdaki genel lösemi görülmesi riskinin 4 katı kadardır.
Bazı genetik hastalıklarda da lösemi riski normalden çok daha fazladır. Örneğin Down sendromunda, ataxia-telenjiektasia adlı bir kromozomal hastalıkta, nörofibromatoziste, Fanconi anemisi adlı genetik bir anemi çeşidinde lösemi riski çok daha fazladır. Ayrıca organ nakli yapıldığı için immünosupresif (bağışıklık baskılayıcı) ilaç kullananlarda da lösemi ortaya çıkması riski toplumdaki sağlıklı yaşıtlarından daha fazladır.
Daha önce başka kanser türleri nedeniyle radyoterapi veya kemoterapi alanlarda da özellikle tedaviyi takip eden 8 senede daha fazla olmak üzere lösemi riski fazladır.
Ancak şunu unutmayın: Ne ana-babalar ne de çocuklar, lösemiyi tetikleyen faktörleri kontrol edebilir. Lösemilerin çoğunda kan hücrelerinin genlerinde kalıtsal olmayan, sadece hasta kişide mutasyonla ortaya çıkan gen değişiklikleri vardır. Bu gen bozuklukları rast gele ortaya çıkar ve önceden kestirilmeleri, tahmin edilebilmeleri mümkün değildir Hamilelikte X ışınına maruz kalma doğacak çocukta ileride özellikle ALL riskini arttırabileceği için gebeliğinizde film çektirmeniz gerektiği taktirde doktorunuza hamile olduğunuzu hatırlatınız.
Çocuklarda lösemi belirtileri nelerdir?
Enfeksiyonla savaşan lökositlerde sayı ve fonksiyon kaybı olacağından ağır ateşli enfeksiyonların sayı ve sıklığı artar.
Lösemi, kemik iliğinde oksijen taşıyan alyuvar üretimin de bozduğu için kansızlık da ortaya çıkar. Bu hastalar ileri derece soluktur ve çabuk yorulup nefes nefese kalırlar.
Kemik iliğinde pıhtılaşma ve kanama kontrolünü sağlayan trombosit adlı kan hücrelerinin yapımı da bozulduğu için küçük çarpmalarda büyük morarmalar, uzun süren burun kanamaları vs ortaya çıkar
Löseminin diğer belirtileri şöyledir
Kemik veeklem ağrıları (her kemik-eklem ağrısı lösemi değildir ama dikkate alınmalıdır)- Boyun, kasık veya başka bölgelerde büyüyen lenf bezleri (her lenf bezesi lösemi değildir ama dikkate alınmalıdır)
- Çabuk yorulma
- İştahsızlık, kilo kaybı, halsizlik
Çocuklarda lösemi teşhisi nasıl konur?
Lösemi tanısı bazen sanıldığı kadar kolay değildir. Yukarıdaki belirtileri olan bir çocukta yapılan kan sayımında doktorunuz şüpheli bir bulgu fark ettiği taktirde sizi bir çocuk hematolojisi uzmanına sevk edecektir. Burada çocuğunuzdan çeşitli kan testlerine ek olarak kemik iliği alınacak ve değişik kimyasal boyalarla boyanıp mikroskopta incelenecektir. Blast denen kan kanseri hücreleri görülürse tipi saptanacaktır. Daha sonra löseminin vücutta yayılımını saptamak için ultrasonografiler, sintigrafiler, tomografiler çekilmesi, beyin tutulumunun tespiti için de belinden “beyin omurilik sıvısı alınması” gerekebilir.
Tüm bu işlemlerin sonunda löseminin tipi, evresi belirlenir ve tedavi protokolüne karar verilir.
Çocuklarda lösemi nasıl tedavi edilir?
Löseminin ana tedavi yöntemi kemoterapidir. Kemoterapi birden fazla kanser ilacının ve yüksek doz kortizonun ağız ve damar yoluyla verilmesi ile yapılır. Ayrıca belinden sıvı alınıp yerine kanser ilaçları verilerek beyin omurilik sıvısına sıçrayan kanser hücrelerinin öldürülmesine çalışılır. Tedavi kürler şeklinde yapılır. Çeşitli protokollere göre tedavi kürleri 3-6 hafta sürmekte olup toplam tedavi süresi 1-2 seneye kadar uzayabilmektedir.
Kemoterapide gelişmelerle lösemi tedavisinde çok ciddi mesafeler kazanılmıştır. Bu sayede özellikle erken tanı konan bazı lösemi türlerinde tedavi başarısı %70 – 80’lere kadar çıkabilmektedir.
Ancak kemoterapinin istenmeyen yan etkileri çok fazladır: Saç dökülmesi, sindirim sisteminde tahribata bağlı mide kanamaları, bulantı ve kusmalar ile ağız yaraları; kemik iliğindeki sağlam hücrelerin de azalmasına bağlı olarak bağışıklık sisteminde ciddi bir zayıflama ve enfeksiyonlara eğilim bu yan etkilerin başta gelenleridir. Bu süreçte hastalığın kendisi kadar bu yan etkilere bağlı enfeksiyonlar da hasta kaybında önemli rol almaktadır maalesef.
