Çölyak hastalığı nedir? Kimlerde çölyak hastalık düşünülmeli ve araştırılmalıdır? Her çölyak hastası mutlaka ishal olmalı mıdır? Erişkinde çölyak olur mu? Bu soruların cevaplarını bu yazıda bulabilirsiniz…
Çölyak hastalığı çocukluk çağının barsak emilim bozukluğu sendromlarının başta gelenlerindendir. Hastalık 1900’lü yılların başından beri bilinmektedir, Hastalığın neden olduğu anlaşılana kadar “İdiyopatik steatore” (nedensiz yağlı dışkılama) veya “intestinal infantilizm” adları ile anılmaktaydı.
Çölyak hastalığı, buğday, arpa ve yulaftaki gluten adlı proteine karşı duyarlılaşma sonucu ortaya çıkar. Glutenin içinde bulunan gliadin hastalıktan sorumlu esas moleküldür. Gluten, zamanla ince barsak mukozasında hasara neden olur. Çölyak hastalarında ince barsak mukoza hasarı glutenin diyetten tamamen çıkarılması ile iyileşmeye başlar.
Pekiyi ne oluyor da glutenli gıdalarla beslenince bu kişilerde bağırsak hasarı ortaya çıkıyor? İnce bağırsaklar sindirim sisteminin önemli bir parçasıdır. İç yüzeyi, villus adı verilen kadife kumaş yüzeyine benzer şekilde milyonlarca mikroskopik parmaksı çıkıntı ile kaplıdır. Villuslar gıdalarla alınan vitaminler ve besin öğelerinin emilimini sağlarlar. Çölyak hastaları glutenli gıda yiyince işte bu villuslarda tahribat ortaya çıkmakta ve villuslar düzleşerek silinmektedir. Bu yüzden de vücut kendisi için gerekli vitamin, mineral ve diğer besin öğelerinden yararlanamamaktadır. Zamanla emilim yüzeyinde düzleşme ve protein, karbonhidrat, yağ, vitamin ve mineral emilimi bozulmaktadır. Sonuçta çok kompleks bir hastalık ortaya çıkmaktadır. Ayrıca çölyak hastalığı olan kişilerde diyabet, tiroid hastalıkları, lupus gibi otoimmün diğer hastalıklar ve bazı kanser çeşitleri de ortaya çıkabilmektedir.
Çölyak Hastalığın Belirtileri Nelerdir?
Cerrahpaşa Çocuk Kliniğinden bir hocamızın tabiri ile “Toplumda tanı konmuş çölyak hastalığı vakaları aysbergin suyun üstündeki kısmıdır. Tanı konmamış çok daha fazla vaka vardır”. Mesela bir hastamın annesine geçen sene 45 yaşındayken çölyak tanısı kondu.
Çölyak çok kompleks belirtilerle gidebilmektedir; basit inatçı bir aneminin nedeni de olabilirken ağır yağlı ishaller, gelişme geriliği, gecikmiş ergenlik gibi belirtilerle de seyredebilir.
Klasik çölyak hastalığı yaklaşık 6-12. aylarda glutenli gıdalara başlanması sonrasında ishallerle başlar. Buna karın ağrısı, şişkinlik ve aşırı gaz eşlik eder. Dışkı yağlı, parlak sarımsı yeşildir. Nadiren kabızlık, karın ağrısı ve kusma ile seyreder. Tekrarlayan ağız yaraları olabilir. Zamanla beslenme bozukluğuna bağlı olarak büyüme geriliği, iştahsızlık, kilo kaybı yerleşir. Ergenlik çağında ise ergenlikte gecikme ortaya çıkabilir. Hasta soluk, ince, karnı şiş, cildi ince ve kol ve bacakları zayıftır. Kansızlık, A, D, E, K vitaminleri eksikliği, folik asit eksikliği ve bunlara bağlı belirtiler de yerleşir.
Çölyak Hastalık Tanısı Nasıl Konur?
Çölyak hastalığı şüphesi olan vakalarda kanda gliadine karşı antikorlar (AGA) ve antiendomisium antikorlarına bakılır. Bunlar tarama testidir. Pozitif çıkarlarsa kesin tanı için ince barsak biyopsisi yapılmalıdır. İnce bağırsak biyopsisi ehil ellerde yapıldığında kolay, ağrısız, %100 kesinlik değerine sahip tek tanı yöntemidir.
Çölyak Hastalık Tedavisi Nasıl Olur?
Çölyak tıpta başka hiçbir hastalığa benzemez. Tedavisi sadece diyetle olur.
Tanı konduktan sonra glutensiz beslenme tam bir yaşam biçimi haline gelmelidir. Aşağıda yiyebilecekleri ve sakıncalı gıdaları veriyoruz ancak glutensiz gıdalar hazırlanırken kullanılan alet ve makinelere bulaşmış olan buğday unu vs glutensiz gıdaları glutenle bulaştırabilmektedir. Veya maalesef ülkemizde birçok gıda maddesinin hazırlanmasındaki usulsüzlüklerde olduğu gibi mısır, pirinç unu vs hazırlanırken de usulsüzlük yapılabilmekte ve içine ucuz olan buğday unu katılabilmektedir. Bunun için her türlü glutensiz olduğu iddia edilen gıda maddesi satın alınırken düşünülmeli, şüphelenilmeli, gerekirse uzmanına danışılmalıdır.
Peki ne miktarda glutenli gıda alımına izin verilebilir? Glutensiz gıdalarda bulunmasına izin verilen gluten miktarı o kadar azdır ki, gramın miyarda biri ile ölçülebilir. Dolayısı ile toz zerrecikleri halinde bulaşma bile önerilmemektedir.
Ülkemizde Ege Çölyakla Yaşam Derneğinin çalışmaları sayesinde Emekli Sandığına bağlı çalışanların heyet raporu almaları durumunda devletimiz ömür boyu glutensiz ürün sağlamaktadır.
Çölyak hastalığında yenebilen gıdalar
Süt, peynir, kaymak, yumurta, balık, et, patates, sebze, meyve, meyve suyu, pirinç, pirinç unu, mısır, mısır unu, bu unlarla yapılmış, kek, börek, tatlı ve ekmekler.
Çölyak hastalığında yenemeyen gıdalar
Her çeşit, ekmek, kek, kraker, buğday, yulaf, çavdar ve bunlardan yapılan gıdalar.
Çölyak hastalıkla ilgili internet siteleri aşağıdadır:
www.colyak.org.tr
www.celiac.com (İngilizce)
