Çinko Nedir?
Çinko, insan vücudunda birçok organ ve dokuda bulunan bağışıklık sistemi, dokuların bütünlüğü ve büyüme için gerekli bir elementtir. Vücutta enerji metabolizmasında görevli 100’den fazla enzimin de yapı ve fonksiyonunda da görevlidir.
Tıp literatüründe ilk kez 1960’lı yıllarda çinko eksikliğine bağlı hastalık tablosu tanımlanmıştır. 1974’te Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi tarafından çinkonun besinsel gerekliliği kabul edilmiştir.
Bu yazıda çinko hakkında genel bilgi verip eksikliği konusunda bilgi vermeye çalışacağız.
Et kuruyemiş, peynir ve tahıllar doğal çinko kaynaklarıdır.
Çinkonun Görevleri
- Karaciğerde birçok enzimde bulunur.
- Akyuvarlarda karbondioksit değişiminde rol alır.
- Gıdalarla alınıp bağırsaklara gelen proteinlerin hidrolizinde (hazmedilmesinde) rol alır.
- Bağışıklık sisteminde antikor üretimi, lökosit fonksiyonları vs’ de rol alır.
- Kemik, kas hücreleri, karaciğer, alyuvar ve akyuvarlarda bulunup gençlerin dokularında daha yüksek miktardadır.
Çinko Eksikliği Nedenleri
Çinkodan fakir gıdaların alınması sonucunda çinko eksikliği ortaya çıkar. Tıp literatüründe çinko eksikliğine bağlı olarak ağır boy kısalığı, cinsiyet hormonu yetmezliği, ciltte kuruma ve sertleşme, karaciğer ve dalak büyümesi, zekâ geriliği, toprak yeme ile anemi bulgularını taşıyan ilk vaka 1961’de İran’da tanımlanmıştır. Daha sonra giderek daha fazla sayıda benzer vaka saptanmıştır. Bu vakaların ortak özelliği et ve hayvansal gıdaları yetersiz almaları ve çok fazla ekmek tüketmeleriydi.
Normalde et ve peyniri yeteri kadar tüketen kişilerin çinko eksikliği göstermeyeceği düşünülmelidir. Oysa ülkemizde toraklarda da çinko eksikliği vardır. F. Eyüpoğlu ve arkadaşları Türkiye topraklarını temsilen 1511 değişik bölgeden farklı toprak örneğini incelemiş ve %49.83’ünde çinko eksikliği saptamıştır. Çinko eksikliğinin en fazla olduğu 5 il sırası ile Van (%94,7), Burdur (%94,1), Tunceli (%92,3), Erzurum (%88,3) ve Uşak’tır. (87,5).
Peki toprakta çinko eksikliği olursa ne olur? O toprakta yetişen bitkiler de çinkodan fakir olur, bu bitkileri yiyen hayvanlarda da çinko eksikliği olduğu için bu hayvanların eti, sütü vs ile beslenen insanlarda da çinko eksikliği olacaktır.
Bağırsaklardan çinko emiliminin doğuştan bozuk olduğu bir hastalık akrodermatitis entropatikadır. Bu hastalık genetik geçişlidir (Çekinik genlerle geçer) Akraba evliliğinin fazla olduğu ülkemizde çekinik genler fazladır ve hastalık da akraba evliliğinin ürünü olan çocuklarda daha fazla görülür.
Çinko eksikliği belirtileri
Kansızlık
Çoğu anemik vakada demir ile birlikte çinko da eksiktir.
Bağışıklık sistemi zayıflar
Çinko T lenfositlerinin fonksiyonunda ve “doğal katil” hücreler denen bağışıklık sisteminin önemli bir hücre çeşidinin çalışmasında etkilidir. Bundan dolayı çinko eksikliğinde enfeksiyonlara eğilim artar. Bağışıklığınızı doğal yollarla güçlendirmek için şu yazıdan yararlanabilirsiniz
Boy uzama hızı azalır.
Çinkonun tedavide kullanımı
Grip ve soğuk algınlığının tedavisinde çinko içeren şurupların hastalık şiddetinin azalttığı bilinmektedir.
Çinkonun tekrarlayan enfeksiyonları olan çocuklarda enfeksiyon sayı ve sıklığını azalttığı gösterilmiştir.
Akut ve kronik ishal tedavisinde çinko kullanılması başarıyla sonuçlanmıştır.
Zatürre tedavisinde de antibiyotiğe ek olarak çinko kullanılmış ve olumlu sonuçlar bildirilmiştir.
Düşük doğum tartılı yenidoğanlarda çinko takviyesi ile büyümede hızlanma sağlandığı görülmüştür.
Bangladeş’in fakir semtlerinde doğan bebeklere 1-6 ay arasında rutin çinko takviyesi yapıldığında hastalanma ve bebek ölüm hızında azalma olduğu, büyüme hızlarının arttığı ve hatta ishal ile solunum yolu enfeksiyonları sıklığının azaldığı saptanmıştır.
Çinkonun uzun süre kullanımında bakır eksikliği olabileceği akıldan çıkarılmamalıdır. Uzun süre çinko kullanımında her 10 mg çinko için 1 mg bakır takviyesi yapılmalıdır.
