Önce Kısa Bir Özet
Ek gıdalara geçiş, sebze, yoğurt ve meyvelere başlama ne zaman ve daha önemlisi “nasıl” olmalı? Bazı anneler ve dolayısıyla bebekler çok sancılı geçirirler bu dönemi… Bazı bebekler ise çok iştahlı olup her verileni merak ve iştahla yerler… Bu yazıda anne sütü yetmeyen bebeklere 4. aydan itibaren, yetenlere de 6. aydan itibaren ek gıdalara nasıl geçileceğini özetlemeye çalıştık…
Anne sütü alan ve aldığı anne sütü yeten bebeklerde ek gıdaya geçiş 6 aya kadar geciktirilmelidir. Ancak anne sütü yetmiyorsa altıncı aydan önce ek gıdalar başlanabilir. Bana gelen bir çok annede bu konudaki yanılgıyı görüyorum. Mesela anne sütü üçüncü ayda azalmış ve süte ek olarak biberon maması başlamışız… Bebek 5 aylık olunca biberon yerine sebze ve yoğurt eklenmesini öneriyorum… Anne hemen itiraz ediyor: “Hani 6 aya kadar ek gıda başlamayacaktık?” Ben anne sütünü keselim demiyorum ki! Mama yerine sebze verilecek… “Mamaya devam et, anne sütünü kes yerine sebze ver” mi dedim?
Ek gıdalara geçilirken ilk olarak en az alerjik olan meyve suları veya sütlü pirinçli kaşık mamaları verilir. Meyve suyundan sonra meyve püresine geçilir. Meyve püresi yapımında vitaminlerin korunmasını sağlamak için cam rende kullanılmalıdır. (Ayrıntılar aşağıda)
Ancaaaak çok önemli bir ayrıntı var burada: Birçok bebek meyvelerin şekerli, tatlı, leziz tadından sonra sebze çorbalarının tatsız tuzsuz tadına alışmakta ciddi zorluk çekmektedir. Bunun için önce azar azar sebze tattırılıp sonra meyvelere dönüş yapmak da uygun bir seçenek olabilir.
Sebzelerin ardından meyvelere başlanır. Çok küçük bebeklerde mesela 4-4.5 aylıksa önce, hazırlanan sebze çorbası süzülüp suyu verilerek bebek alıştırılır. 2–3 gün sebze suyuna alıştıktan sonra sebze çorbasına geçilir. Beşinci ayı bittikten sonra ise sebze suyuna alışmanın ardından da sebze püresi ve yeşillik eklenmiş karışık pürelere geçilir. Sebze çorbalarına eklenen saf zeytinyağı , anne sütü ile artık tam olarak karşılanamayan enerjinin karşılanmasını sağlar. Ispanak, pazı, kara lahana şalgam ve pancar, nitrat içerdikleri için ya çok taze verilmeli ya da hiç verilmemelidir.
Sebzelerin ardından meyvelere başlanır. Önce, hazırlanan sebze çorbası süzülüp suyu verilerek bebek alıştırılır. 2–3 gün sebze suyuna alıştıktan sonra sebze çorbasına geçilir. Sebze çorbasının ardından da sebze püresi ve yeşillik eklenmiş karışık pürelere geçilir. Sebze çorbalarına eklenen yağ, anne sütü ile artık tam olarak karşılanamayan enerjinin karşılanmasını sağlar. Ispanak, pazı, kara lahana şalgam ve pancar, nitrat içerdikleri için ya çok taze verilmeli ya da hiç verilmemelidir.
YOĞURT
Yoğurt, diyete 5. ayda girmelidir. Mümkünse ev yoğurdu yapılmalıdır. Ev yoğurdu yapmak için tam yağlı pastörize süt kullanın. Açık süt kullanabilirsiniz ancak 30 dakika kaynatmanız gerekir. Pastörize süt kullanırsanız kaynatmak da gerekmez. Süt ısıtılır ve elin dayanabileceği sıcaklığa kadar (yaklaşık 40 ºC) soğumaya bırakılır. 100 ml site 1 tatlı kaşığı ılık sütle sulandırılmış yoğurt eklenip yavaş yavaş karıştırılır. Mayalama aşamasında süte mayalık yoğurda ek olarak probiyotik toz da eklerseniz ve mayalandıktan sonra biraz uzun bekletirseniz yararlı bakterisi daha fazla olur. Yoğurdu mayalarken 100 ml. süte 2–3 mercimek kadar toz şeker eklerseniz daha koyu olur. Ancak sütün tadını değiştirebileceğinden şeker kesinlikle fazla katılmamalı ve bebek yoğurdun saf tadına alıştırılmalıdır. Ayrıca yoğurt mayalamada kullandığınız kabın kapağının altına kâğıt havlu da koyarsanız buharını emer ve yoğurdun koyulaşmasını sağlar. Bazı bebekler ev yoğurdunu sevmediği için içine mevsim meyvelerinden özellikle elma ve şeftali katılabilir ama çilek veya böğürtlen gibi meyveler ciddi alerji yapabileceği için 7–8 aydan önce tavsiye edilmez.
Meyveler
Meyvelere 5.. aydan itibaren özellikle yoğurda alıştıktan sonra başlanabilir. Meyveler A ve C vitamini ile früktoz adlı meyve şekeri içerirler. İyice yıkanıp kabukları soyulduktan sonra verilmelidirler. Başlangıç olarak en az alerji yapan elma, armut, şeftali, kayısı, nektarin, üzüm, kırmızı erik uygundur. Turunçgiller ve kivi gaz ve alerji yapabileceği için 5–6. aydan sonra başlanmalıdır. Muz ise kabızlık yapabileceği için az verilip yavaş yavaş arttırılır. Meyvelerin %80’i sudur. Ana öğün değil ara öğün olarak tüketilmelidir. İçerdikleri früktozdan dolayı meyvenin fazlası kilo yapar.
Başlangıç meyveleri yıkanıp kabukları ince soyulur. Cam rendede veya makinede ezilir, ince tülbentle suyu süzülür. Her yeni meyve için 2–3 günlük alışma dönemi geçirilmeli, ikinci bir yeni meyve başlayana kadar ilkine tam alışması sağlanmalıdır.
Meyve Püreleri
Meyve sularına alıştıktan 1 ay sonra ikindi ara öğünü olarak verilebilir. Püre yapmak için cam rende veya çırpıcı/karıştırıcı kullanılabilir. Meyveler tek tek püre yapılabileceği gibi, 2–3 çeşit meyve (mesela şeftali, elma veya armuda muz eklenebilir): Kilo alımı yavaş olan bebeklerde İçine 60 ml biberon maması, 1–2 bebe bisküvisi katılarak tat ve lezzeti arttırılabilir.
En çok önerdiğimiz meyvelerin başında avokado gelmektedir. Avokado bitkisel omega 6 yağ asitlerinden zengin olup beyin gelişimi döneminde bebek zekası için de çok önemlidir.
ŞİMDİ GELELİM DETAYLARA
Sebzeler ve Sebze Çorbaları
Sebzelere de 5. aydan itibaren başlanabilir. Sebzelerde vitamin, karbonhidrat ve bağırsakları çalıştıran lifler bulunur. Bebeklere mevsimine göre havuç, patates, kereviz ve yaprağı, semizotu, kara lâhana, ıspanak, brokoli, karnabahar, brüksel lahanası, taze kırmızı ve yeşilbiber (çarliston), enginar, taze bezelye, maydanoz ve taze nane verilebilir. Domates alerjiye neden olabileceğinde 7–8 aydan önce önerilmez. Patlıcanın ise bebek için hiçbir besleyici değeri olmayıp içinde nikotin bulunduğundan bebek beslenmesinde pek yeri yoktur. Lahana, pırasa, soğan ve sarımsak da gaz yapabileceğinden 9 aya kadar önerilmez. Ispanak, karalâhana, pazı, semizotu, taze fasulye, pancar gibi sebzeler bekletildiklerinde, nitrit adlı maddeler açığa çıkar. Nitrit de bebeklerde kansızlık ve büyüme geriliğine neden olabilir. Bunun için bu sebzeler piştikten sonra o öğünde tüketilmelidir.
Çalışan veya çok çocuklu annelerin zaman sorunu olduğundan sebze pürelerini dondurmayı önerebiliriz. Sebze püreleri derin dondurucuda 2-3 ay bozulmadan kalabilir.
Sebzelerin besin değerini ve vitamin içeriğini korumak için mümkün olduğu kadar buharlı pişirici kullanılması veya az su kullanarak kapaklı tencerede pişirme önerilmektedir. Zeytinyağı yemek piştikten sonra soğumaya bırakılırken katılır, yemek pişerken zeytinyağı koyulursa yağ özelliğini ve beyin için önemli olan kimyasal yapısını kaybeder.
İlk 3-4 gün (Basit sebze püresi): Yukarıdaki gibi pişirilir. Havuç, patates ve kabak tam olarak ezilip püre haline getirilir. Zeytinyağı eklenerek mama tamamlanır. 400cc’ye 2 çorba kaşığı z.yağı konur.
3-4 gün (Karışık sebze püresi): Yukarıdaki karışıma 2-3 çay kaşığı pirinç ve her gün yeni bir sebze eklenmelidir. Örnek: ilk gün 5–6 yaprak maydanoz, ikinci gün maydanoz + birkaç yaprak ıspanak, üçüncü enginar vs, vs, vs. (Elde edilen püreye yine 1–2 çay kaşığı irmik eklenmelidir).
Örneğin havuçla başladığımızı düşünelim: birinci gün 1-2 çay kaşığı havuç, ikinci gün 1-2 tatlı kaşığı havuç, üçüncü gün 1-2 çorba kaşığı verilir. 4. gün havuca mesela mevsimine göre ikinci bir sebze olarak kereviz veya bal kabağı ekleyelim… 4. gün 2 çorba kaşığı havuç ve 1 -2 çay kaşığı kereviz olsun… böyle böyle arttıra arttıra devam edelim…
Her gün her sebzeden yemek zorunda mı?
Bu soruya soru ile cevap vereceğim: Siz her gün her sebzeden yiyor musunuz? Bugün patates-havuç kabak karışımı yer, yarın kereviz-ıspanak-havuç karışımı yer…
Ya sebzelerin tadını sevmezse?
Bebekler ek gıdalara başlangıçta lezzetleri yadırgayabilir… Hemen pes etmeyin, az az, zorlamadan gülümseyerek rahat bir ortamda yedirin. O öğünde sevmezse 10-15 dakika sonra bir daha deneyin, yine yemezse bir başka öğünde başka bir kombinasyon deneyin, gene sevmezse sebzesine az miktarda maydanoz, kereviz yaprağı, semiz otu gibi keskin lezzetli bir şeyler katıp bir taşım kaynatıp deneyin ve sevdiği bir şey bulursanız onu joker yapıp her yediğine ondan katarak denemelerinize devam edin.
Sadece sebze yiyerek yeterli demir almak mümkün müdür?
Prensip olarak bitkisel kaynaklı demir hayvansal gıdalardaki demire oranla vücut tarafından daha zor emilir. Bunun nedeni ise bitkisel gıdalarda bulunan ve demir alımını önleyen asit oksaliktir. Yani bu maddeler vasıtasıyla demir vücut tarafından emilemez olmaktadır. Buna karşın hayvansal gıdalardaki demir çok rahat alınabilir. Kaşık maması yaşındaki bebek ve küçük çocukların beslenmesi yönündeki tavsiyeler, sebze yanı sıra et de içeren karışık belenme şeklidir. Bu nedenle sebze- patates püresini püre haline getirilmiş et ile sunmalıdır.
Muhallebi
Sütlü pirinçli diğer kaşık mamalarını alamayacak ekonomik durumdaki ailelere önerdiğimiz bir tarif aşağıdadır:
1 su bardağı su 1–2 tatlı kaşığı pirinç unu karıştırılarak pişirilir. 1 tatlı kaşığı toz şeker eklenip 5–6 ölçek hazır toz mama da katılabilir. Topaklanırsa tel süzgeçten geçirilir. Sebze püresine alıştıktan sonra ekonomik nedenlerle sütlü pirinçli kaşık mamalarını alamayacak ailelere önerimiz, muhallebinin akşam öğünü olarak verilmesidir.
Yoğurt (Yukarıda)
Örnek Menü
Anne sütüne aldığı sürece ve miktarda devam edilmelidir.
Anne sütü yoksa veya yetersizse 3-4 öğün 2 numara devam maması verilmelidir (500 ml/gün).
Saat 10.00: Meyve suyu (Mevsimine göre suyu sıkılarak hazırlanır. 1-2 hafta sonra püre şeklinde verilebilir.)
Saat 13.00: Sebze çorbası(1-2 hafta sonra püre şeklinde verilebilir.)
Saat 16.00: Yoğurt (100 ml hazırlanmış ılık Devam Mamasına 1 çay kaşığı yoğurt konulup mayalanır ve 3-4 saat mayalkanmaya bırakılır.)
Saat 20.00: Kaşık Maması veya Muhallebi (100 ml su ile 1 tatlı kaşığı pirinç unu pişirilir. Ocaktan indirildikten sonra 3 ölçek Devam Maması ilave edilir.)
