Böbrekler nedir, ne işe yararlar?
Böbrekler belimizin her iki yanında kaburgaların hemen altında bulunan fasulye şeklinde birer organdır. Ana işlevi kan damarları ile kendisine getirilen kandaki atık maddeleri süzüp idrar oluşturmaktır. Ayrıca kan basıncı ayarlanması, sodyum, potasyum ve kısmen kalsiyum dengesinde rol alır; kemik iliğinde kan yapımında görev yapan eritropoetin ve kemik metabolizmasında denge sağlayıcı bazı hormonlar da üretir.
Kimler böbrek yetmezliği ve böbrek hastalığı adayıdır?
Erişkinler istatistiksel olarak çocuklardan en az 20 kat daha fazla böbrek hastalığına yakalanırlar. Kızlarda da erkek çocuklardan daha sık böbrek hastalığı görülür. Bunun dışında özellikle akut ishallere bağlı böbrek yetmezliği olması için veya kronik böbrek hastalıkları için belirgin bir risk faktörü tanımlayamayız. ( Genetik ve çok nadir bazıları dışında)
Çocuklarda böbrek yetmezliği nedenleri nelerdir?
Böbrek yetmezlikleri akut veya kronik olabilir. Akut böbrek yetmezliğinin ortaya çıkışı hızlıdır ve çok ciddi sonuçları olabilir. Akut böbrek hastalıklarının uzun dönemde ağır sonuçları olabilse de altta yatan neden tedavi edilirse, hemen hemen tamamen iyileşme olasılığı genelde kronikleşme olasılığından fazladır.
Kronik böbrek yetmezliğindeyse hastalık yavaş yavaş ilerler ve giderek kötüleşir; hemen hemen asla da iyileşmez. En sonunda da böbrekler tamamen çalışmaz olunca ya diyaliz gerekir ye da böbrek transplantasyonu…
Akut Böbrek Hastalıkları
Akut hastalıklar; zehirlenmeler, doğrudan böbrek hasarları veya akut sıvı kayıplarından dolayı böbreğin beslenememesi sonucu olur. Kan damarlarıyla böbreklere gelen kan miktarında ani azalma olması (mesela ishalle ağır sıvı kaybı) ile geçici bir akut böbrek yetmezliği ortaya çıkabilir ancak bu durum damardan sıvı verilmesi ile hemen düzelir. Diğer nadir durumlar:
- Hemulitik üremik sendrom
- Nefrotik sendrom
- Akut glomerülonefrit
Böbrek yetmezliklerinde kan üre ve kreatinin düzeyleri yükselir. Sodyum ve potasyum düzeyleri değişir. Çoğu kez yükselen potasyum hayati tehlikelere denen olur.
Kronik Böbrek Hastalıkları
Maalesef çocukluk çağındaki kronik böbrek hastalıkları kolay kolay tedavi edilememektedir. Hatta şunu söylemek de mümkündür: Maalesef, böbrek hasarı böbrekler iflas edene kadar anlaşılamayıp son evre böbrek yetmezliği ortaya çıktığında fark edildiğindeyse çok geç kalınmış olmaktadır (Bu durum yabancı ülkelerde ve sağlık hizmetinin çok iyi olduğu A sınıfı hastanelerde bile böyledir)
Tedavi ile böbrek hastalığının ilerleme hızı yavaşlatılsa da kaçınılmaz son sadece geciktirilmiş olur. Er ya da geç diyaliz veya transplantasyon gerekecektir.
Kronik böbrek hastalıkların nedenleri
Doğumsal defektler
Bazı bebekler böbreksiz veya anormal yapıya sahip böbrekle doğarlar. Bu anomaliler, bir sendromun parçası olabileceği gibi izole anmaliler şeklinde de olabilmektedir.
Reflüler veya idrar blokları
Böbreklerden, aşağıdaki mesaneye akması gereken idrar akımı bir yerde tıkanırsa idrar yukarıda böbrekler düzeyinde geri “teper” ve zamanla böbrek hasarı kalıcı hale gelir.
Genetik hastalıklar
Polikistik böbrek hastalığında, böbreğin sağlıklı dokusu yerine içi sıvı dolu fonksiyonel olmayan kistler gelişerek böbrekler işlev yapamaz hale gelir. Alport sendromu denen bir durumdaysa hatalı genler hem böbrek hastalığına hem de işitme kaybına neden olmaktadır.
Glomerül hastalıkları
Böbreklerde kılcal damarlar ve idrar kanalcıklarının oluşturduğu en küçük filtrasyon (süzme) birimine glomerül denir. Her böbrekte yüzbinlerce mikro süzgeç yani glomerül vardır. Glomerül hastalıklarında bu mikrofiltreler yani süzgeçler yavaş yavaş geri dönüşümsüz olarak tahrip olmaktadır. Glomerül sayısı belli bir değere inene kadar böbrek yetmezliği anlaşılamamakta ancak belli bir değerin altında artık böbrekler iflas etmiş sayılmaktadır.
Sistemik hastalıklar
Diabet ve lupus gibi bazı hastalıklar, böbrek kılcal damarlarını etkilemek suretiyle yavaş yavaş glomerüllerde tahribat yapar ve kronik böbrek hastalığı nedeni olurlar.
Yaşa göre kronik böbrek hastalıkları
Doğumdan 4 yaşa kadar: Genetik hastalıklar;
5-14 yaş arası: Genetik hastalıklar hala ana KBY nedeni olmakla beraber glomerül hastalıkları hemen 2. sıradadır.
15-19 yaş arası: Glomerül hastalıkları ilk sıraya çıkar.
Kronik Böbrek Hastalıklarının Tedavisi
Diyaliz
Kandaki zararlı maddelerin suni filtrelerle süzülmesi olarak tanımlanabilir.
Hemodiyaliz
Kan damarlarından kateterle alınan kan diyaliz makinesinde süzülüp temiz kan başka bir damardan hastaya geri verilir.
Periton diyalizi
Karın boşluğuna bir iğne ile verilen diyaliz sıvısı periton denen karın boşluğunu örten yarı geçirgen zarın kılcal damarlarından kandaki zararlı maddeleri alır. Daha basittir ama hemodializin yaptığı her şeyi yapamaz; sadece vakit kazanmak için uygulanabilir.
Böbrek Transplantasyonu
(Bu iki konu hakkında çok ayrıntılı bir yazıyı Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Çocuk Nefrolojisi Öğretim üyelerinden çok sevdiğim bir hocam yazacak; azzz sonra J)
