Kurşun, vücudumuz tarafından hiç kullanılmayan ama yaşamımızda birçok yerde farkında bile olmadan karşılaştığımız için kan tahlillerinde belli bir düzeyde saptanabilen bir ağır metaldir. Uzun süre kurşuna maruz kalma, ciddi sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Özellikle gebelerin veya çok küçük bebeklerin beyin gelişimi döneminde kurşuna maruz kalması bebek için sakıncalıdır. Eski bir binada yaşıyorsanız, yapıda kurşunlu su boruları veya boya kullanılmış olması devamlı kurşuna maruz kalabileceğiniz anlamına gelmektedir.
Kanda kurşun seviyesi ölçümü gelişmiş batı ülkelerinde uygulanabilmekle birlikte çok zor ve hata payı çok fazla olan bir test olduğu için ülkemizde birçok merkezde yapılması mümkün değildir. (Meraklısına: kişisel olarak görüştüğüm 1-2 merkezde doğru ölçüm yapıldığını tespit ettim)
Kurşun nasıl oluyor da çocuklarımızı zehirliyor?
Kurşuna maruz kalındığında, (yutulma, solunma veya temas yoluyla) vücuda giren kurşun zehir etkisi yapmaktadır. Vücuda girdikten sonra kan dolaşımı ile yayılmakta ve oturduğu yerde zararlı etkiler göstermeye başlamaktadır. Örneğin kanda anemiye, kemiklerde zayıflamaya, böbreklerde hasara neden olur. En çok kemiklerde birikerek kemiklerde kalsiyum oturmasına engel olmak suretiyle kemiklerin güçlenmesine engel olur; kemik iliğinde baskılanma sonucu kansızlık yapar ve büyüme geriliği nedeni olabilmektedir.
Akut zehirlenme: Yüksek dozda ve kısa sürede kurşuna maruz kalma ile olur.
Kronik zehirlenme: Düşük dozda ve uzun süre kurşuna maruz kalma sonucu olur. Daha fazla rastladığımız kurşun zehirlenmesi çeşidi kronik zehirlenmedir.
Uzun süre kurşun zehirlenmesinin sonuçları nelerdir?
Bir bebek küçük yaşlardan itibaren uzun süre kurşuna maruz kalırsa aşağıdaki belirtilerden bir veya birkaçı ortaya çıkabilir:
- Kas ve kemik gelişiminde gerilik
- Kas koordinasyonu bozukluğu
- Merkezi sinir sistemi hasarı
- İşitme kaybı
- Böbrek hasarı
- Konuşma geriliği
- Beceri geriliği (oturma, dönme vs geri kalma)
Bir çocuk nasıl olur da kurşunla zehirlenir?
Batı ülkelerinde uzun zamandır kurşun içeren boyalar, mobilya cilaları kullanılmadığı gibi taşıtlarda da kurşunsuz benzin kullanılmakta. Oysa ülkemizde yakın zamana kadar Çin malı plastik oyuncaklarda kurşun bulunduğu için gazetelerde okuduğumuz skandallarla toplumun çalkalandığını biliyoruz.
Kalitesiz plastik oyuncaklar dışında hobi amaçlı boyalar (bazı parmak, cam ve kumaş boyaları), bazı imitasyon bijuteri malzemeleri,
Konserve kutularının mühürlenmesinde kurşunun kullanıldığı ülkelerden ithal edilen bazı konserve ürünler;
Çok eski binalarda kurşun su borusu kullanımı nedeniyle suyun borulardaki kurşunla kirlenmesi vs.
Kurşun zehirlenmesinin belirtileri nelerdir?
Kurşuna uzun süre maruz kalan çocuklarda aşağıdaki belirtilerin bir veya birkaçı ortaya çıkabilir. Ama dikkat edin bu belirtiler birçok başka hastalıkta da görülebilmektedir, kurşun zehirlenmesine özgü değildir.
- Aşırı huzursuzluk ve davranış bozukluğu
- İştahsızlık, kilo kaybı
- Toprak yeme (Pika)
- Baş ağrısı
- Konsantrasyon bozukluğu
- Halsizlik, bitkinlik
- Bulantı kusma
- Kabızlık
- Kansızlığa bağlı solukluk
- Kas güçsüzlüğü
- Havaleler
Kurşun Zehirlenmesi Tanısı
Erişkinde düşük kan kurşun düzeyleri pek önemli değildir. Çünkü hem uzun yıllardır çevreden kurşun alınmış olmakta hem de beyin gelişimi tamamlanmış olduğu için, çok yüksek dozlara çıkmadıkça, kurşunun erişkin beynine olumsuz etkisi pek görülmemektedir. Sadece kansızlık nedeni olabilir.
Oysa gelişmekte olan körpe bir bebek beyni kurşunun olumsuz etkilerine karşı son derece duyarlıdır. Çok küçük dozlarda bile öğrenme güçlükleri ve davranış bozukluklarına neden olmaktadır. (Daha yüksek dozlarda ise kurşunun havale, koma ve hatta ölüme neden olabileceği bilinmektedir)
Kan kurşun düzeyi bakılması için karar doktora ait olmakla beraber yukarıdaki belirtilere ek olarak bebeğinizde kan sayımlarında MCV değeri devamlı düşük çıkıyor ve demir tedavisine yanıt vermeyen kansızlık gözleniyorsa kan kuşun düzeyi bakılabilir.
CDC (Centers for Disease Control), ABD Sağlık Bakanlığına bağlı bir kuruluş olup en son 1991’de yayınladığı bir bültende kan kurşun düzeyinin en fazla 10 mikrogram/dL olmasına izin vermiştir. Dünya Sağlık Örgütü ise bu düzyin sıfır olması görüşündedir. Ülkemizde 1982-2003 yılları arasında yapılmış çalışmalarda kan kurşun düzeyinin çok yüksek çıkmadığı saptanmıştır (İstisna: 2002’de Yatağan’da Yapıcı ve arkadaşları 6 ay – 6 yaş arası çocuklarda kan kurşun düzeyini 36.2 mcg/dL bulmuştur)
Kurşun Zehirlenmesi Tedavisi
Kanda düşük düzeyde kurşun saptanması durumunda özel bir tedavi gerekmez. Kuşuna daha fazla maruz kalınmadığı taktirde zamanla vücut kendini kurşundan arındıracaktır.
Ancak yüksek değerlerde hastaneye yatırarak kurşunu kimyasal olarak bağlayıp atılmasını sağlayan ilaçlar (şelat denir) kullanılması gerekir.
